Ald Stins te Tzum

Ligging Deze stins stond in Tzum, gemeente Franekeradeel.
Ontstaan De stins wordt reeds vermeld in 1456.
Geschiedenis Aan het begin van de 15de eeuw tekent zich in Tzum de machtige positie af van de familie Tho Hederum, later Herema of Heerma. Dicht bij het dorp hadden ze verschillende stinzen; in verschillende terpbuurschappen onder Tzum bezaten ze een of meer boederijen. Het Register van de Rechtsomgang geeft daarvan voor de eerste decennia van de 15de eeuw een eerste globaal overzicht. In hetzelfde register worden ook verschillende stinzen, wieren en staten van de Herema's vermeld.
In het begin van de 15de eeuw worden Gerrolt, Broutich en Wlbet in Hedrum genoemd; in 1511/1514 zijn de Herema-stinzen en het Herema-land onder Tzum in handen van Tjerck Walta, gehuwd met een Tieth Herema,* en van nakomelingen en erfgenamen van Gerrolt Herema (1433-1476).
Blijkens het register van de Rechtsomgang was de omvang van het Herema-goed in de jaren 1406-1438 in grote lijnen gelijk aan dat in 1514. Overdiep en Tjessinga noemen het register van de rechtsomgang voor Tzum teleurstellend, gebrekkig, onzorgvuldig en laakbaar karig. Toch is door extrapolatie van het omgangspatroon globaal wel een beeld van de omvang en ligging van het Herema-land aan het begin van de 15de eeuw te krijgen.

Het "ald stins" te Tzum. Aan deze oude stins, die in Tzum zelf lag, was in 1406/1438 recht in de rechtsomgang verbonden. Omdat de twee staten te Herum afzonderlijk worden genoemd, was deze oude stins waarschijnlijk een ander goed.**

* Haar verwantschap met de nakomelingen van Gerrolt Herema (wapen: gedeeld een leeuw en drie eikels, 2:1) is niet duidelijk. Behalve het bezit onder Tzum en Herum duidt ook het wapen dat aan haar wordt toegeschreven (een keper met twee eikels en een eikenblad) op verwantschap. Zie: M.A. Beelaerts van Blokland, "Herema van Tzum", De Nederlandsche Leeuw (1944) 9.
** Voorts lagen in het buurschapsgebied van Truurd, direct ten noorden van het dorp Tzum, in 1406 twee rechtvoerende staten. Adegers statha op dae wester therpe was vanwege die omschrijving en de ligging van het land in 1640 en 1700 waarschijnlijk de sate Toe Jeth, het huidige Welgelegen, in 1511 eigendom van de Herema's. De andere rechtvoerende state te Truurd in 1406 was Ubela statha by dae were, misschien dus bij een stinswier. Dit zou op basis van uitsluiting de state kunnen zijn die in 1511 en later aan de Sint-Nicolaasprebende van Tzum behoorde (FC6). De Herema's bezaten het patronaatsrecht van deze prebende en hadden hem dus ooit gesticht.- In de jaren 1406-1438 behoorde één van de staten van Truurd aan de familie Herema, de andere aan de Siaerdema's. Beide families waren zowel rond 1400 als rond 1500 aan elkaar verwant. Van een "wier" of stins is na 1406 geen sprake meer; de aanduiding van "wier" zonder meer kan bovendien ook op een terp slaan.
Bewoners Er zijn mij geen namen van bewoners bekend.
Huidige doeleinden Er is niets van de stins terug te vinden.
Opengesteld n.v.t.
Foto's
Bronnen Tekst: Bovenstaande tekst is met toestemming van auteur P.N. Noomen overgenomen van de website www.hisgis.nl, tab "kaartlagen", keuze "stinzen fryslan". Die tekst is tevens gepubliceerd in:
"De Stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners", P.N. Noomen, Uitgeverij Verloren, Hilversum 2009