Allema State

Ligging Deze oudste Friese zaalstins staat in Oudwoude, gemeente Kollumerland, in de oude buurtschap Wijgeest.

Het voorhuis vóór de restauratie, foto 1987

Ontstaan Deze stins kan aan het eind van de 15e eeuw zijn ontstaan, maar mogelijk al eerder.
Geschiedenis De Allema's zijn te vergelijken met de Phaesma's en de Bama's van Kollum en de Idema's van Westergeest, doordat ze eveneens een familie op de rand van adel en eigenerfden waren. Ze waren verwant met de families Phaesma en Idema uit Kollumerland, Herbranda en Jeltinga uit Buitenpost, Haersma van Oostermeer en Loma te Doezum. Interessant is dat nog heden ten dage te zien is dat ook deze familie die nooit expliciet als adellijk of als een hoofdelingenfamilie werd aangeduid, in de 15de eeuw beschikte over een goed verdedigbaar steenhuis met dikke muren. Tot in de 18de eeuw vererfde deze stins binnen de familie Allema, en de in vrouwelijke lijn daaruit stammende Alma van Idema's.

Mogelijk is de stins gesticht door Redmer heer Allema (of zijn zoon), die omstreeks 1495 kastelein of stedehouder van Oostbroeksterland was (dat later deel ging uitmaken van Kollumerland) vanwege de stad Groningen als gevolg van het verbond van 1467, maar het is heel goed mogelijk dat de stins toen reeds bestond en de naam kreeg van zijn nieuwe eigenaar. Louw Allema overleed in 1531 op Allema state. Zijn zoon Eesck Allema bezat land in Kollum, Westergeest en Oudwoude en ruilde land met Hessel Bootsma. In 1551 was hij rechter in Kollumerland; zijn dochter Rebs trouwde met Bene Buwesz. van Jeltinga. Hij liet Allema state blijkbaar niet aan zijn dochter na, want later komt zijn broer Sije voor als eigenaar van "Alma-state en zathe opte Wygeest". Sije zou rond 1567 overleden zijn. Dan wonen Saes Allema en haar man Offke Mellema, secretaris van Kollumerland, te "Oldwolde". Het staat echter niet vast of dat inderdaad op Allema state geweest is.

In 1596 woont Rinsck Allema, dochter van Sije, met haar man op de Wygeest, dus vrij zeker op de state. Zij bezat naar het schijnt een deel van de state, want het achterhuis van "Sije Allema-saete en state opte Wygeest" viel in 1614 bij scheiding toe aan haar zoon (uit 1e huwelijk) Sije Hayesz., terwijl het andere deel vermoedelijk toebehoorde aan haar broer Ede Allema.
Ede Allema was substituut-grietman van Kollumerland, Spaansgezind, en kerkvoogd van Oudwoude. Voor de geschiedenis van Allema state zijn zijn dochters Sjuw, Rebs en Thiet van belang. Thiet trouwde met haar (achter)neef Sije Allema. Zij woonden in 1600 en 1620 op Allema. Hun dochter Rebs Allema was in 1640 samen met Ede en Ene (Ennius) Harmens Idema, zoons van Sjuw Allema, eigenares van de state. In 1655 kochten Ede en Ene het derdepart in de state van de kinderen van Rebs. Waarschijnlijk had Ede geen kinderen of is later door zijn broer uitgekocht. Een zoon van Ene Idema en Elisabeth van Botnia, Hermanus Idema, was dorpsrechter en kerkvoogd van Oudwoude. Hij bewoonde Allema state, waarvan hij in 1698 samen met zijn broer Edo Alma van Idema eigenaar was.

Na Hermanus Idema is Allema waarschijnlijk niet meer door de eigenaars bewoond. In 1832 lagen rond de boerderij aan drie zijden nog grachten. In het voorhuis zijn resten van de voormalige stins bewaard. De noordgevel van het voorhuis is 75 cm dik en bestaat uit bleekrode kloostermoppen. Ter plaatse van het raam in deze muur heeft zich op een meter boven het huidige maaiveld een deur bevonden. Aan weerszijden van deze deur bevonden zich later dichtgemetselde ramen, waarvan de hoekstenen nog te herkennen zijn.

Van oorsprong was Allema State dus een Middeleeuwse zaalstins, maar daarna was het eeuwenlang een boerenbedrijf en nu is het een woonboerderij. Heel lang was niet meer bekend dat het voorhuis van deze boerderij de restanten betrof van een zaalstins en waren er zelfs plannen om het af te breken, waarmee Frieslands oudste voorhuis tegen de vlakte zou zijn gegaan.
De aloude stins is nu de woonkamer van de boerderij, die staand op een hoge zandrug boven het landschap uittorent. Het uitzicht over het roerloze coulisselandschap is prachtig en het wonen extra rustig, doordat de voormalige boerderij met de kont naar de weg staat.

Het huis is een van de twee nog bestaande zaalhuizen in Friesland. Het andere is Dekema State in Jelsum. Een zaalhuis is een robuuste, langwerpige eenkamerwoning. Een boerderij is het dus niet. De schuur is pas enkele eeuwen later achter de stins gebouwd. De huidige bewoners hebben van de oorspronkelijke eenkamerwoning weer echt één kamer gemaakt door een tussenmuur weg te halen.
Over het erf lopend wijst de huidige eigenaar, Dhr. Schelfhout op de voorgevel van zijn zo gekoesterde 'steenhuis'. De muur van kloostermoppen is bijna 1 meter dik en misschien wel zevenhonderd jaar oud. De fundering is onderaan zelfs 3 meter breed. Begrijpelijk, want de stins is ooit twee keer zo hoog en dus nog veel zwaarder geweest. De mopstenen van de bovenverdieping zijn vermoedelijk hergebruikt bij de bouw van de melkkelder en de schuur.

In het midden van de voorgevel zit een smal raam, maar oorspronkelijk waren er alleen een schietsleuf en twee kruisboogvensters. Deze zijn dichtgemetseld, maar de oude contouren zijn nog zichtbaar. De gedempte grachten heeft Schelfhout laten terugkeren in het landschap. "Alleen niet exact op dezelfde plaats, want dan zou er van eeuwen aan huisvuil bovengekomen zijn".
Het is aan boer Ruurd Lieuwes te danken dat Allema State er nog staat. Hij kocht de boerderij in 1989 en vroeg aan een architect de verwaarloosde stins op te knappen, maar die zag daar geen heil in. Deze architect adviseerde sloop. Maar Lieuwes legde zich er niet bij neer: Hij wilde Allema State behouden. Hij kwam er achter dat deze state niet op de Monumentenlijst stond. Toen is hij daar achteraan gegaan en dat had tot gevolg dat hij subsidie kreeg voor restauratie.
Vervolgens gingen gespecialiseerde architecten zich er mee bemoeien. Tussenmuren werden gesloopt, vloeren, plafonds en ramen werden vervangen, maar de stins bleef intact.
Enkele jaren geleden moest Lieuwes de stins verlaten, omdat zijn broer ging emigreren naar Denemarken. Op de boerderij van zijn broer stonden de koeien, en het was voor hem financieel niet mogelijk eigenaar te zijn van 2 boerderijen.

De vorige eigenaar gelooft in het verhaal dat de stins in de tijd van Schieringers en Vetkopers een ondergrondse vluchtgang richting Veenwouden had. Een eigen vondst sterkt hem in die gedachte. Enkele jaren geleden stootte hij in het weiland, op ruim 100 meter van de boerderij, op een vloertje van plavuizen, dezelfde als ook in de kelders van Allema State liggen.
Bewoners 1495 mogelijk Redmer Allema
tot 1531 Louw Allema
tot 1558 Eesck Allema
1558 - 1567 Sije Allema
1596 Ede Allema en Rinsck Allema (broer en zus)
1600, 1620 Thiet Allema en Sye Allema (echtgenoten)
1640 Rebs Allema samen met haar neven Ede en Ene Harmens Idema
1655 Ede en Ene Harmens Idema
1698 Hermanus Idema en Edo Alma van Idema
1989 Ruurd Lieuwes
Andreas en Mirre Schelfhout
Huidige doeleinden De zaalstins is bewoond.
Opengesteld Zowel de zaalstins als de schuur van de boerderij zijn niet te bezichtigen.
Foto's Foto van de state, onderdeel van een boerderij Zwart-wit foto van de State Allema state in 1987 vóór de restauratie De voorgevel vóór de restauratie, foto 1987
Bronnen Tekst: internet
Elward en Karstkarel, Stinsen en States, adellijk wonen in Friesland, 1992
mr. A.J. Andreae, Kollumerland en Nieuw Kruisland, 1883-1885
Herma M. van den Berg, De monumenten van geschiedenis en kunst, Noordelijk Oostergo, Kollumerland
website van Hisgis
Foto 2: internet (Niels Westra)
Foto 3: Stinsen en States, adellijk wonen in Friesland, 1992
Foto 1, 4 en 5: “De monumenten…, Noordelijk Oostergo, Kollumerland
Afb. 1 : www.hisgis.nl