Crack State

Ligging	Deze buitenplaats is gelegen aan de Oude Koemarkt nr. 14 in Heerenveen.
Ontstaan	Het eerste huis dateert van ongeveer 1600.
Geschiedenis	Omstreeks 1600 bouwde Hypolitus Roelofs Crack, grietman van Aengwirden, een huis op de plaats van de tegenwoordige Crack State. Van dat pand zijn geen afbeeldingen bekend. Johannes Crack sloopte het huis in 1647 en liet een nieuw huis bouwen naar ontwerp van Willem de Keyser, een zoon van de beroemde Amsterdamse architect Hendrick de Keyser. Het 'Bestek ende conditien voor mijn Heer Johannes Krack, Grietman vent Heerenveen om te maken een Huys' is bewaard gebleven. De voorgevel laat duidelijk de Amsterdamse invloed zien. In deze periode werden vele gevels van pilasters voorzien en boven de kruiskozijnen werden frontons aangebracht, zoals vooral te zien is bij de vele panden die gebouwd zijn door de bouwmeesters Jacob van Campen en Philip Vingboons. Crackstate is vooral goed vergelijkbaar met het pand aan het Waterlooplein, waarin de academie van bouwkunst is gevestigd, dat waarschijnlijk eveneens door Willem de Keyser is gebouwd. Het dak van het voorhuis werd bedekt met leien, de twee daken van het achterhuis met geglazuurde pannen. Het voorhuis bevatte twee kamers gescheiden door een ruime hal en in het achterhuis bevond zich een zaal. De plafonds bestonden uit moer- en kinderbinten. In de tweede helft van de 18e eeuw werden de kruiskozijnen vervangen door schuiframen met kleine ruitjes, zoals weergegeven op een prent van J. Bulthuis uit ca 1790. De leien werden toen vervangen door pannen. Aan het eind van de 18e eeuw werd de zaal in de Louis XVI-stijl verbouwd, die thans nog geheel intact is en in 1976 is gerestaureerd. In 1833 ging het pand over in Rijks-eigendom en werd het als rechtbank en huis van arrest ingericht. In de loop van deze eeuw werd de voorgevel van een pleisterlaag voorzien, en de 18e eeuwse ramen vervangen door de empire vensters, die thans nog aanwezig zijn. In 1891 werd achter het pand een afzonderlijke gevangenis gebouwd. In 1923 werd de rechtbank opgeheven, de kantonrechter bleef er echter zitting houden. In 1949 ging het in gemeente eigendom over en werd het als gemeentehuis geschikt gemaakt. De gevangenis achter het gebouw werd in 1976 vervangen door de nieuwe uitbreiding van het gemeentehuis. De bepleistering van de voorgevel werd in 1952 verwijderd. Het toegangshek uit 1819 is afkomstig uit Hoorn.
Bewoners	ca 1600 Hypolitus Roelofs Crack 1647 Johannes Crack
Huidige doeleinden	Het gebouw is nu in gebruik als gemeentehuis.
Opengesteld	Het gemeentehuis is niet vrij toegankelijk.
Foto's
Bronnen	Tekst: Aardrijkskundig Woordenboek van Van der Aa Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Foto 1: Albert Speelman Afb. 1 en 2: Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Afb. 3: Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992