Huis Rijs te Rijs

Ligging Het Huis te Rijs stond ten noordwesten van de huidige hoofdingang van het Rijsterbos, bij Rijs, gemeente Gaasterland.

Tekening van het huis door J. Stellingwerf uit 1721

Ontstaan Het huis werd in de 17e eeuw gebouwd.
Geschiedenis De omgeving van Rijs behoorde vroeger aan de Galama's, die de Galamastins hadden bij Bakhuizen, niet ver van het latere buitenhuis.
De plaats Rijs werd eigenlijk gesticht door Hiob De Wildt, oud-secretaris van de Admiraliteit van Amsterdam. Hij werd in de zeventiende eeuw eigenaar van Rijs en omstreken, dat toen uit heuvelachtige heidevelden bestond. Hij liet o.a. graan verbouwen en tabaksplantages aanleggen. Voor zichzelf liet hij een lusthof aanleggen, bestaande uit het Huis te Rijs met er omheen bossen en singels.

Een kleinzoon van Hiob, David de Wildt, trouwde met Nicasia van der Haer. Na zijn dood hertrouwde zijn weduwe in 1756 met Ulbo Aylva Rengers, grietman van Gaasterland, waarmee het Huis te Rijs in deze familie kwam.
Na de dood van dit echtpaar erfde hun zoon Albertus Aemilius Rengers het slot, dat daarna door het huwelijk van zijn dochter Constantia Johanna met Jhr. Gerard Reynier Gerlacius van Swinderen in het bezit van deze oorspronkelijk Groningse familie kwam.
Helaas werd het huis te Rijs aan het begin van de twintigste eeuw afgebroken en vervangen door een modern huis.

Van de State is een tekening bewaard gebleven van de hand van Jacobus Stellingwerf uit 1721. Hierop staat het volgende vermeld: "'t huis Rijs onder Mirns in Gaesterlant, behoort den Edelen heere David de Wildt, secretaris der Admiralitijt binnen Amsterdam". En volgens de "Tegenwoordige Staat van Friesland" heeft De Wildt er alles in cultuur gebracht en bebost met lanen en singels "in eene welgeregelde orde aangelegd; zodat deeze Lustplaats de uitgebreidste en vermaaklijkste van Friesland mag genoemd worden, vooralom dat dezelve op zulk een hoogen grond nabij Zee gelegen is, dat men van hier, bij schoon weder, een groot gedeelte van de kust der Zuider Zee ontdekken kan".
Het Huis te Rijs was gebouwd op een omgracht terrein en bestond uit vier haaks op elkaar staande vleugels in zig-zag-vorm. Alle vier de vleugels bestonden slechts uit één bouwlaag met zadeldaken. Doordat er op het huis vele schoorstenen stonden, veronderstellen we, dat het gehele complex bewoonbaar was. De stal-, koets- en andere dienstgebouwen bevonden zich dan ergens anders in het omliggende bos.

Het bos, in bezit van het Fryske Gea, is een goed herkenbaar sterrebos. In het bos, terzijde van de hoofdlaan ligt het zogenaamde Vredestempeltje, het al vele malen geheel vernieuwde neo-classicistische paviljoen dat aan de vrede in 1814 na de Franse tijd herinnert.
Bewoners Hiob De Ruyter De Wildt - 1756 David de Wildt, getrouwd met Nicasia van der Haer
1756 Nicasia van der Haer, hertrouwd met Ulbo Aylva Rengers
Albertus Aemilius Rengers
Constantia Johanna Rengers, getrouwd met Jhr. Gerard Reynier Gerlacius van Swinderen
Huidige doeleinden Het huidige huis is bewoond.
Opengesteld Het huis is niet toegankelijk, maar het boscomplex is vrij te bewandelen.
Foto's Foto van het vredestempeltje bij het Huis te Rijs
Bronnen Tekst: Stinsen en States, adellijk wonen in Friesland, 1992
De heer H. de Kroon, Histoarysk Wurkferbân Gaasterlân
Afb. 1 en Foto 1: Stinsen en States, adellijk wonen in Friesland, 1992