Wibranda State te Hichtum

Ligging De Wibranda State te Hichtum (gem. Wonseradeel).

Foto van de State vanuit het noorden op 30 nov. 2006

Andere benaming Aysma State
Ontstaan De Wibranda State is oorspronkelijk een stins, die in het begin van de 15e eeuw genoemd wordt.
Geschiedenis De familie Ockinga uit Burgwerd bezat vanaf het begin van de 15e eeuw goederen te Hichtum. Gerland Ockinga laat in 1456 een testament opstellen, waaruit blijkt dat ze bezittingen heeft te Firdgum, Hitsum en Hichtum.
In 1475 komen we een achterneef van deze Gerland tegen, Upke Reniks te Hitsum alias Gratinga, die ook land heeft in Hichtum en waarschijnlijk heeft hij dit van de familie Ockinga geërfd.

In de door Christianus Schotanus in 1664 uitgegeven "Beschrijvinge van de Heerlijckheydt van Frieslandt" worden slechts de volgende regeltjes aan het dorp Hichtum in de grietenij Wonseradeel gewijd: "12. Hichtum; dit dorp light aen de dijck en vaert die van Bolswaerd nae Franeker loopt. Hier is de State Aysma." Schotanus heeft mogelijk niet zeker geweten hoe de state werkelijk heette en heeft hem gemakshalve maar genoemd naar de toenmalige bewoner; Taco van Aysma.

De "Tegenwoordige Staat van Friesland" van ruim een eeuw later (1788) weet meer over Hichtum te melden: "Dit dorpje heeft weinig huizen bij de Kerk, waarin men niet alleen een Orgel, maar ook verscheiden Wapen en Grafschriften vindt, betrekkelijk tot de Familie van Aylva, die hier lange jaaren aan een het Ampt van Grietman heeft bekleed, woonende op Wibranda State, welke onder dit dorp geleegen, en een der grootste en schoonste Buitenplaatsen in deeze Provincie is, vooral ten aanzien der plantagie. De laatste der Grietmannen uit dat Adelijk geslagt was Jr. Tjaard van Aylva, Curator der Akademie, en Minister aan eeninge Duitsche Hoven, doch reeds voor 25 jaaren, in de bloei zijns leevens overleeden; zijnde deeze State vervolgens, na ’t overlijden van zijne Vrouwe Moeder, gekomen aan den H.W. Geb. Heer Jr. Wilko Baron thoe Schwarzenberg en Hohenlandsberg, thans Grietman van deezen deele."

In 1637 was Hessel Leenderts van Huijghis erfgenaam van zijn oom Ids van Albada. Hessel was getrouwd met Frouck Pyckedr. van Wyckel. Hij was een van de grootste grondbezitters in de grietenijen Wonseradeel en Utingeradeel. In Utingeradeel was hij in 1640 met 9 stemmen de grootste; hij had daar een halve stem méér dan de eveneens steenrijke (of stinsrijke?) Hessel van Sminia. Rond 1640 werd Wibranda State tijdelijk bewoond door een andere oom (van moederskant) Taco van Aysma.
Na de dood van haar moeder wordt Frouck Hesselsdr. van Huijghis eigenaresse van alle bezittingen, waaronder Wibranda State. Doordat zij echter al een paar maanden na haar moeder overlijdt, wordt haar man Tiaert van Aylva, zelf ondermeer eigenaar van Aylva State te Filens, eigenaar van de uitgestrekte Huijghis bezittingen. Deze Aylva State te Filens, een buurtje buiten Witmarsum onder de rook van Schettens, is evenals het ‘stamslot’ Aylva State in het dorp Witmarsum, vele eeuwen bezit geweest van de familie Van Aylva en hun nazaten.
Na de dood van zijn eerste vrouw trouwt Tiaert met Margaretha Johansdr. Barones van Ghendt. Hierdoor verkrijgt hij de titel "Heer van Waardenburg, Hiern, Neerijnen, Klingelenburg en Oldeland" inclusief de enorme bezittingen die bij die titel horen.

Hij was van september 1672 tot juni 1673 grietman van Hemelumer Oldephaert en Noordwolde en van juni 1673 tot 1701 grietman van Wonseradeel. Voor deze functie kwam hij in Hichtum wonen. In 1701 deed hij afstand van dit ambt ten gunste van zijn zoon Cornelis, die toen op Wibranda kwam wonen. Tiaert was lid van Gedeputeerde Staten van Friesland en gaf mede opdracht tot het uitgeven van de beroemde "Atlas van Friesland" door Schotanus en de boven vermelde "Beschrijvinge van de Heerlijckheydt van Frieslandt". Van hem en zijn tweede vrouw zit het alliantiewapen nog op de herenbank in de Ned. Herv. kerk te Witmarsum.
Cornelis Tiaerts van Aylva nam in 1701 het ambt van grietman over Wonseradeel van zijn vader over. Hij was getrouwd met Juliana baronesse thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg, dochter van de "Vrij- en Erfheer van Ameland". Op de klok in de toren van de N.H. kerk te Longerhouw staan de familiewapens van dit echtpaar afgebeeld. Cornelis werd na het overlijden van zijn vader Heer van Waardenburg en Neerijnen. Na zijn overlijden wordt de state eigendom van zijn weduwe Juliana Agatha barones thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg.
Na haar dood erft Wilco Holdinga baron thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg de state van zijn tante. Wilco was naast Vrij- en Erfheer van Ameland en grootgrondbezitter rond 1775 ook grietman van Wonseradeel.

Na haar dood erft Wilco Holdinga baron thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg de state van zijn tante. Wilco was naast Vrij- en Erfheer van Ameland en grootgrondbezitter rond 1775 ook grietman van Wonseradeel.
Omstreeks 1840 werd de state vervangen door een boerderij.

Op de tekening van Jacob Stellingwerf uit 1722 zien we op een flink terrein twee gebouwen staan. Over een deel van de zeer brede gracht stond een poortgebouw met een zadeldak tussen trapgevels, met in de voorgevel een wapensteen. Het hoofdgebouw bestond uit twee haaks op elkaar gebouwde vleugels van twee bouwlagen hoog onder zadeldaken. Drie topgevels waren getrapt, de vierde was een ingezwenkte halsgevel met frontonbekroning.
Het andere gebouw bestond uit slechts één bouwlaag, had waarschijnlijk een vrijwel vierkante plattegrond en een rondgaand schilddak met hoekschoorstenen. In de voorgevel zaten twee toegangen met dubbele deuren, waarvan er één een trapstoep van drie treden had. Door de gevelindeling lijkt het een stalgebouw geweest te zijn, maar gezien de hoge stoepen, de kruisramen met glas in lood en de pilasters, had het gebouw inmiddels een woonbestemming gekregen. Dit tweede bouwwerk is vermoedelijk rond het midden van de 17e eeuw tot stand gekomen. Gezien de grote luiken voor de ramen is het hoofdgebouw, met uitzondering van de halsgevel, duidelijk van oudere datum.
Bewoners ? - 1637 Ids van Albada (overl. sept. 1637)
1637 - ? Hessel Leenderts van Huijghis
(state tijdelijk bewoond door Taco van Aysma)
1668 - 1701 Tiaert van Aylva, weduwnaar van Frouck Hesselsdr. van Huijghis
1701 - ? Cornelis Tiaerts van Aylva, zoon van voorgaande
Tjaert Cornelis van Aylva, zoon van voorgaande
Juliana Agatha barones thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg, wed. Van Aylva
Wilco Holdinga baron thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg
Huidige doeleinden Het omgrachte terrein van de state ten westen van het dorp en ten westen van de Harlingervaart is nog steeds herkenbaar.
Opengesteld
Foto's Foto van de State vanuit het oosten op 30 nov. 2006 Foto van het voorhuis van de State op 30 nov. 2006 Tekening van de State door ws. J. Stellingwerf uit ca 1725
Bronnen Tekst: J. Leemburg
"Beschryvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt" door Chr. Schotanus (1664)
"Tegenwoordige staat van Friesland" ca. 1780
"De historie gaat door het eigen dorp" van A. Algra (1955-1960)
Website van Tresoar
Genealogieën van André A. Buwalda
"Stinsen en States, adellijk wonen in Friesland" door Ronald Elward en Peter Karstkarel
Foto 1 t/m 3: Archief van J. Leemburg
Afb. 1: Uit het archief van J. Leemburg